جمله های چند جزئی واجزای آن ها
|
جمله های چندجزئی ساده واجزای آن ها |
|
جمله های دوجزئی ناگذر( نهاد+فعل ) این جمله ها به دو دسته تقسیم می شوند: الف- جمله های دوجزئی ناگذر با فعل معلوم ب- جمله های دوجزئی ناگذر بافعل مجهول الف)مانند :آفتاب تابیده بود. مینا نشسته است ..آب چکید . که در این جمله هادارای مفهوم کامل است وبرای تکمیل خود به جزئی دیگر نیاز ندارد .که اگر حتی به صورت زیر هم نوشته شودباز هم دو جزئی است . آفتاب ناپیدا از میان درختان کهن سال با ابهت برشانه های آبی مرداب تابیده بود . نهاد متمم قیدی قید متمم قیدی فعل معلوم درصورتی که جمله هایی نظیر (جمعیت ایران رسید .به چه چیز ؟ رادمردان می گذرند . ازچه چیز ؟)فعل باید جزء کامل کننده ی مفهوم را به داخل جمله بکشد ،زیرا در این گونه جمله هاذهن ما ناخودآگاه به دنبال تکه ی جدا شده از فعل می گردد ومی پرسد «به چه چیز ؟ »و«ازچه چیز ؟» .اکنون جمله هارا به صورت درست می نویسیم : 1- جمعیت ایران به بیش از هفتاد میلیون نفر رسید . نهاد متمم فعلی فعل متمم دار 2- رادمردان از خق خود می گذرند. ب- جمله ی دو جزیی نا گذر با فعل مجهول : 1- او سیب را خورد .( سیب خورده شد . ) نهاد + فعل 2- علی پرنده را پراند . ( پرنده پرانده شد ) نهاد + فعل
جمله ها ی ساده ی سه جزئی: 1- جمله های سه جزئی گذرا با فعل متمم دار الف-فعل هایی که ذاتا گذرا به متمم هستند .
ب- فعل هایی که مجهول شده اند. 2-جمله های سه جزئی گذرا بافعل مفعول دار: الف-فعل هایی که ذاتا گذرا به مفعول هستند.
ب- فعل های ناگذری که با تکواژ گذرا ساز «ان» مفعول دار می شوند. 3- جمله های سه جزئی گذرا بافعل مسند دار : ا لف-جمله هی سه جزئی گذرا با فعل های اسنادی .
ب- فعل های سه جزئی گذرا که مجهول هستند . جمله های سه جزئی گذرا بافعل متمم دار. الف- فعل های متمم داری که فقط یک حرف اضافه ی اختصاصی دارند . مانند جنگید با و... ب- جمله های سه جزئی گذرا بافعل مجهول : این جمله ها، جمله های چها ر جزئی گذرا به مفعول و متمم هستند که مراحل مجهول شدن فعل های معلوم راپیموده اند وبه سه جزئی گذرا به متمم تبدیل شده اند .مانند: پزشک بیمار را از مرگ حتمی نجات داد . ( بیمار از مرگ حتمی نجات داده شد یا نجات یافت .
نهاد متمم فعل مجهول/فعل مجهول ریز علی دهقان لبلسش را به نفت آغشت . ( لباس او به نفت آغشته شد یا آغشت)
نهاد متممم فعل مجهول/ فعل مجهول
جمله ها ی سه جزئی گذرا با فعل مفعول دار : الف : جمله های سه جزئی گذرا با فعل هایی که ذاتا مفعول دار هستند . ( نها د + مفعول + فعل ) مانند . ما لمس کردیم . چه چیز را ؟ ما دست های مهربان ولطیف او را لمس کردیم . ب- جمله های سه جزئی گذرا به مفعول با فعل های ناگذری که با تکواژ گذرا ساز «ان » مفعول دار می شوند. 1- کودک گریست . او کودک را گریاند (فعل گذرا شده با «ان») 2- کودک خوابید . او کودک را خواباند( فعل گذرا شده با «ان») جمله ها ی سه جزئی گذرا بافعل های مسند دار : الف – جمله های سه جزئی گذرا با فعل های اسنادی ( نهاد +مسند + فعل اسنادی ) دراین جمله ها از مصدر (بودن ، شدن ، گشتن و گردیدن ) فعل هایی نظیر بود ، شد ، گشت و.. .به کار می روداما این افعال به شرطی اسنادی هستند که معناپذیر نباشندو فقط ارتباط دستوری بین نهاد ومسند برقرارکنند . الف- 1- پزشک نگران وضع روحی بیمار بود .(فعل اسنادی معنا پذیر نیست .) الف- 2-هوا سرد شد / گشت /گردید. (فعل های اسنادی ،زیرا معناپذیر نیستند .) ب-1- پزشک کنار بیمار بود .( حضور داشت ، فعل معنا پذیر است ) نهاد متمم فعل معنا پذیر ب- 2- مادر کیف فاطمه را گشت . ( فعل معنا پذی به معنای جستجو کرد ) ب- جمله های سه جزئی گذرا به مسند که مجهول هستند . وساخت معلوم آن ها به صورت «نهاد+ مفعول + مسند + فعل » است و هنگام مجهول کردن فعل جمله ، ساخت جمله به صورت « نهاد + مسند + فعل »گفته می شود.مثال: مردم ایران ، علّامه دهخدا را چهره ای طنز پرداز شناخته اند . علّامه دهخدا چهره ای طنز پرداز شناخته شده است . جمله های چهار جزئی با فعل های گذرا : 1- جمله های چهار جزئی گذرا به مفعول ومتمم ( نهاد +مفعول + متمم + فعل) الف- فعل هایی که گذرا به مفعول ومتمم هستند وبا تکواژ گذرا ساز «ان »گذرا نمی شوند.مانند : « ریز علی دهقان لباسش را به نفت آغشت .» ب- فعل های سه جزئی گذرا به مفعول ومتمم که با تکواژ سببی (ان )گذراساز می شوند ،این گروه فعل هارا ازسه جزئی به چهار جزئی تبدیل می کند. مانند: کودکان شیر را خوردند . پرستاران شیر را به کودکان خوراندند . هنگام مجهول کردن ، این جمله از چهار جزئی به سه جزئی گذرا به متمم تبدیل می شوند . همه از زلزله می ترسند. دوستم همه را از زلزله می ترساند . همه از زلزله ترسانده می شدند . نهاد مفعول فعل مفعول دار نهاد مفعول متمم فعل گذرا شده با «ان» نهاد متمم فعل مجهول 2-جمله های چهار جزئی گذرا به مفعول ومسند .(نهاد + مفعول + مسند +فعل ) فعل این نوع جمله ها معمولا از مصدر « به شمار آوردن ، پنداشتن ، نامیدن ،کردن ، نمودن ،ساختن ،گردانیدن و...» ساخته می شود. مثال: او بیمار گردید . هوای سرد اورا بیمار گرداند /کرد / نمود./ ساخت. مردم محل اورا پهلوان می نامند ، می گویند/می پندارند / می خوانند / به شمار می آ ورند. با توجه به مثال های فوق ونظیر این مثال ها از مصدر «گردیدن » هرگاه که جمله ای چهار جزئی با فعل گذرا به مفعول ومسند ساخته شود«تکواژ گذرا ساز » به کار می رود . ساخت مجهول این جمله هابه صورت (نهاد + مسند+ فعل مجهول ) است. مردم محل او را پهلوان می نامند . (او پهلوان نامیده می شود).
3 - جمله های چهار جزئی گذرا به دو مفعول : در این نوع جمله ها مفعول اول دارای نقش نمای «را » ومفعول دوم بدون «را » است . می توانیم این نوع جمله ها را به دو صورت بنویسیم ، یک بار به صورت جمله ی سه جزئی گذرا به مفعول ، یعنی مفعول بدون نشانه ی «را » به صورت مضاف (هسته ) ومفعول نشانه داررا به صورت مضا الیه (وابسته) به کار برد . بار دوم می توان به صورت چهار جزئی گذرا به مفعول ومتمم نوشت .مثال: نقاش دیواررا رنگ زد نقاش رنگ دیوار را زد . نقاش رنگ را به دیوار زد . نهاد مفعول نشانه دار مفعول بی نشانه فعل نهاد مفعول فعل نهاد مفعول متمم فعل
«دانش آموزان همه ی سوا ل هارا پاسخ گفتند .» الف- دانش آموزان پاسخ همه ی سوال ها را گفتند .(نهاد+ مفعول + فعل ) ب- دانش آموزان به همه ی سوال ها پاسخ گفتند . ( نهاد + متمم + مفعول + فعل ) شکل مجهول این جمله ها به صورت زیر است : الف- دو جزئی (نهاد + فعل مجهول ) .رنگ دیوار زده شد . پاسخ همه ی سوال ها گفته شد . ب- سه جزئی ( نهاد +متمم + فعل مجهول ) رنگ به دیوار زده شد . پاسخ به همه ی سوال ها گفته شد .
4- جمله های چهارجزئی گذرا به متمم ومسند (نهاد+ متمم + مسند + فعل ) فعل این جمله ها معمولا از مصدر « گفتن »درمفهوم « نامیدن ،صدازدن ولقب دادن »ساخته می شود. مثال :مردم محل به علی پهلوان می گویند. ایرانیان به حافظ لسان الغیب می گویند . ************************* و بدین ترتیب مشخص می شود که کوچک ترین جمله « ساده ی دوجزئی »وبزرگ ترین جمله «چهارجزئی » است و فعل نقش اساسی دارددر تعیین اجزای جمله ، زیرا با توجه به مفهوم وپیام خود ،«مفعول ،متمم ومسند « ویا «مفعول ومتمم -مفعول ومسند - متمم ومسند و دو مفعول » می گیرد. جمله های مجهول نیز درگروه جمله های ساده قرار دارند .حداقل جمله های مجهول «دوجزئی » وحداکثر «سه جزئی » است. جمله های دو جزئی به متمم نیاز ندارند و معمولا متمم به صورت قید وبرای توضیح اضافی می آید وقابل حذف است .
. ویس پناه |